Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli – książka Ryszarda Jamki, która przedstawia życie i działalność kontrowersyjnego przywódcy chłopskiego z XIX wieku. Jakub Szela był postacią znaną i zarazem zapomnianą, otoczoną sprzecznymi legendami i mitami. Autor próbuje odtworzyć prawdziwą historię Szeli i jego udziału w rabacji galicyjskiej, buncie chłopów przeciwko szlachcie w 1846 roku. Pokazuje też, jak różne siły polityczne i społeczne wykorzystywały i przeinaczały jego wizerunek na przestrzeni lat. Trzy legendy w tytule nie wzięły się znikąd, Ryszard Jamka opisuje trzy różne spojrzenia na historię Szeli i trzy różne sposoby przedstawiania jej w kulturze.
Książka nie jest raczej biografią Szeli, a właściwie szerokim obrazem społecznego i gospodarczego rozwoju Galicji w XIX wieku. Autor opisuje warunki życia chłopów, ich zależność od pańszczyzny i ucisku szlacheckiego, a także ich dążenia do wolności i godności. Przedstawia też rolę inteligencji i ziemiaństwa w kształtowaniu polskiej historii i kultury, często kosztem chłopskiej tradycji i tożsamości. Jamka nie ukrywa swojej sympatii do Szeli i jego sprawy, ale ma jednak do tego pełne prawo. Jednocześnie stara się obiektywnie i krytycznie opisać wszystkie strony konfliktu.
Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli to ciekawa i ważna lektura dla zainteresowanych historią Polski i jej społecznymi napięciami. To także książka, która skłania do refleksji nad tym, jak pamięć historyczna jest tworzona i manipulowana przez różne ideologie i interesy. Jamka pisze opierając się na bogatych źródłach i badaniach. Wykonał przy tym benedyktyńską pracę.
W książce znajdziemy wiele faktów i anegdot dotyczących Szeli i jego czasów. Dowiemy się na przykład o jego pochodzeniu, rodzinie, charakterze, sposobie dowodzenia, stosunku do religii czy kobiet. Jamka przytacza też fragmenty pieśni ludowych, wierszy romantycznych czy powieści historycznych poświęconych Szeli lub inspirowanych jego postacią. Pokazuje tym samym bogactwo kulturowe związane z tą postacią i to jaki obraz Szeli zachował się w różnych środowiskach.
Książka ma jednak też pewne wady. Można zarzucić jej brak głębszej analizy psychologicznej czy motywacyjnej Szeli i jego zwolenników. Niektóre fragmenty książki są też zbyt opisowe lub powtarzalne, co może poważnie nużyć czytelnika. Narracja też nie jest zbyt przystępna. Nie wiem skąd opinie z tyłu książki, że „jest świetnie napisana”. Nie doświadczyłem też tutaj „wartkiej akcji”. Jest za to napisana po akademicku, językiem, który ma sprawiać wrażenie profesjonalnego i skomplikowanego. I sprawia to, że nie jest to pozycja dla wszystkich, różni się od innych, popularnonaukowych książek. Tych bardziej popularnych niż naukowych. W każdym razie, warto dać jej szansę, jeśli chociaż tylko trochę interesuje was historia Polski.
